ชุมชนป้อมมหากาฬ... 2 ทศวรรษแห่งการต่อสู้ ระหว่างสิทธิชุมชน-กฎหมายเวนคืนที่ดิน

          ชาวบ้านชุมชนป้อมมหากาฬ เรียกร้องสิทธิชุมชนกว่า 20 ปี หลัง กทม. เวนคืนที่ดินเตรียมปรับปรุงเป็นสวนสาธารณะ น่าใจหาย...การสิ้นสุดของวัฒนธรรมชุมชนอายุเกือบ 200 ปี แม้ชาวบ้านคัดค้าน เสนอทางเลือก ก็ไม่เป็นผล


          นับว่าเป็นเรื่องราวต่อเนื่องมากว่า 2 ทศวรรษ ภายใต้กฎหมายเวนคืนที่ดิน ปี 2535 ที่ชาวบ้านชุมชนป้อมมหากาฬ มีข้อพิพาทกับ กทม. ซึ่งมีคำสั่งให้ประชาชนทั้งหมด 57 หลังคาเรือนภายในชุมชนแห่งนี้ รื้อและย้ายออกจากพื้นที่ เพื่อที่จะพัฒนาไปเป็น "สวนสาธารณะ" ซึ่งทำให้ใครหลายคนหันมาให้ความสนใจว่า หรือนี่...จะเป็นสัญญาณว่า ต่อจากนี้สังคมเมืองอาจไม่มีคนเมืองเก่าแก่อาศัยอยู่อีกแล้ว และเรื่องราว-ประวัติศาสตร์อาจถูกลบหายตามไปด้วย อีกทั้งยังเป็นที่จับตามองระหว่างสิทธิของชุมชนและพลเมือง จะสามารถยืดหยัดต่อสู้อะไรได้หรือไม่


          สำหรับ ป้อมมหากาฬ ถือเป็น 1 ใน 14 ป้อมรักษาพระนครที่สร้างขึ้นตั้งแต่ต้นกรุงรัตนโกสินทร์ มีลักษณะรูปแปดเหลี่ยม มีกำแพงล้อมรอบ 2 ชั้น เป็นป้อมประจำพระนครด้านตะวันออก ซึ่งทางกรมศิลปากรได้บูรณะซ่อมแซมป้อมมหากาฬเมื่อคราวพระราชพิธีสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี ใน พ.ศ. 2525 และได้มีการบูรณะเรื่อยมาจนมีสภาพที่เห็นในปัจจุบัน
          แน่นอนว่าประวัติของป้อมอันยาวนาน ก็มีเรื่องราวล้อไปกับวิถีชีวิตของชาวบ้านที่อาศัยในบริเวณดังกล่าว ซึ่งชาวบ้านยืนหยัดปกป้องสิทธิ ร่วมกับเครือข่ายอนุรักษ์ นักประวัติศาสตร์ ต่อต้านการไล่รื้อของ กทม. ทุกยุคทุกสมัย และพยายามเสนอแนวทางมากมายให้ชุมชนสามารถอยู่ร่วมกับโบราณสถาน และช่วยอนุรักษ์พื้นที่ไปด้วย แต่ก็ไม่เป็นผล ทาง กทม. บอกว่า ชุมชน อยู่ในโบราณสถานไม่ได้


          และเมื่อช่วงปลายปี 2559 กทม. จุดชนวนตึงเครียด ส่งสัญญาณเข้ารื้อถอนครั้งแรกในรอบกว่า 20 ปี จนเกือบเกิดเหตุปะทะ เพิ่มความหวาดระแวงให้กับชาวบ้าน ไม่มีวันไหนเลยที่ชาวบ้านนอนหลับได้สนิทโดยไม่ต้องหวาดผวา หรือกังวลใจ กทม. ติดประกาศ "พื้นที่บริเวณป้อมมหากาฬ เป็นที่สาธารณประโยชน์ ห้ามมิให้ผู้ใดบุกรุกโดยเด็ดขาด"


          และหลังจากนั้นไม่ถึง 6 เดือน ในเดือนมีนาคม 2560 สถานการณ์กลับมาร้อนระอุอีกครั้ง ประกาศกรุงเทพมหานคร ลงวันที่ 2 มีนาคม 2560 ระบุว่า กรุงเทพมหานครจะเข้าทำการรื้อถอนโรงเรือนสิ่งปลูกสร้างและขนย้ายทรัพย์สินสัมภาระจำนวน 10 หลัง ได้แก่ บ้านเลขที่ 61 95 107/1-3, 127, 127/1, 203, 187, 189, 191 และ 193


          ต่อมา ในวันที่ 9 กุมภาพันธ์ 2561 เจ้าหน้าที่ได้เข้ารื้อบ้านเลขที่ 99 ซึ่งเป็นบ้านไม้โบราณอายุ 100 ปี ตั้งอยู่กลางลานชุมชน เป็นพื้นที่กิจกรรมและเป็นจุดศูนย์กลางของพิพิธภัณฑ์มีชีวิตของชุมชนที่ได้รับการอนุรักษ์ไว้ ทั้งที่ก่อนหน้านี้ พล.ต.อ. อัศวิน ขวัญเมือง ผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร เคยบอกว่าจะเก็บอนุรักษ์บ้านไม้ภายในชุมชนป้อมมหากาฬ 4 หลัง ได้แก่ บ้านเลขที่ 99, 97, 119 และบ้านเลขที่ 123 โดยยืนยันว่าจะอนุรักษ์เอาไว้ เนื่องจากยังมีสภาพดี สวยงาม แต่เมื่อเดือนมกราคม ที่ผ่านมา ผู้ว่าฯ กทม. ระบุถึงความคืบหน้าการปรับปรุงภูมิทัศน์ป้อมมหากาฬ ว่า ทาง กทม. จะดำเนินการให้แล้วเสร็จภายในเดือนเมษายนนี้

          สำหรับบ้านเลขที่ 99 ชุมชนป้อมมหากาฬนั้น นับว่าเป็นแลนด์มาร์กของชุมชนป้อมมหากาฬ ซึ่งเจ้าของบ้านสมัครใจย้ายออกเองเพราะมีการปรากฏตามสื่อว่าบ้านหลังนี้อยู่ในรายชื่ออนุรักษ์ แต่กลับต้องมาถูกรื้อถอนในที่สุด

          นั่นหมายความว่า ในวันที่ 25 เมษายน 2561 การต่อสู้สิ้นสุดลง.. ชาวชุมชนป้อมมหากาฬทุกคนจำใจลาจากรากเหง้าของตนเอง เดินหน้าปลุกชีวิตชุมชนป้อมมหากาฬบนพื้นที่แห่งใหม่ ย่านพุทธมณฑลสาย 2 เพื่อบันทึกความทรงจำเป็นบทเรียนที่ทรงคุณค่า


          ทั้งนี้หากรื้อถอนบ้านเสร็จสิ้นภายในวันที่ 29 เมษายน นี้ ทาง กทม. จะเข้ามาปรับภูมิทัศน์เป็นสวนสาธารณะ เพื่อให้ประชาชนได้ใช้ประโยชน์ร่วมกัน เบื้องต้น จะเทพื้น ปลูกหญ้า ปลูกต้นไม้ ตัดแต่งต้นไม้ พร้อมติดตั้งระบบไฟฟ้าส่องสว่างและจัดเจ้าหน้าที่เทศกิจดูแลความปลอดภัย คาดว่าใช้เวลา 1 เดือน ประชาชนจึงจะเข้ามาใช้พื้นที่นี้ได้ [อ่านเพิ่มเติม : เปิดภาพโมเดลสวนสาธารณะ "ป้อมมหากาฬ" หลังรื้อชุมชนเก่าแก่โดยรอบ]



ภาพและข้อมูลจาก เฟซบุ๊ก ชุมชนป้อมมหากาฬ
อ่านรายละเอียดเพิ่มเติมจาก