ภาพชวนงง ทำไมแตงโมไร้เมล็ด ถึงมีเมล็ดพันธุ์ขาย มาร่วมไขข้อสงสัย จริง ๆ แล้วแตงโมไร้เมล็ดมีเมล็ดหรือไม่ ที่เห็นนี้ของจริงหรือปลอม
![แตงโม]( "แตงโม")
เป็นภาพที่มีคนแชร์กันด้วยความแปลกใจ หลังเจอเมล็ดพันธุ์ของแตงโมไร้เมล็ดวางขายอยู่ จนทำให้มีการออกมาตั้งคำถามกันอย่างขำ ๆ ว่าถ้าเป็นแตงโมไร้เมล็ดแล้ว มันจะมีเมล็ดพันธุ์ได้อย่างไร ไร้เมล็ดจริงหรือไม่
ล่าสุด (9 ธันวาคม 2566) รศ.ดร.เจษฎา เด่นดวงบริพันธ์ อาจารย์ประจำภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ก็ได้ออกมาไขปริศนา ให้คำตอบของคำถามที่ว่า "ทำไมแตงโมไร้เมล็ด ถึงมีเมล็ดพันธุ์ขาย ?" โดยเผยว่า สิ่งที่วางขายอยู่นี้จะเป็นเมล็ดพันธุ์แตงโม ที่พอเอาไปปลูกผสมพันธุ์กับพันธุ์ปกติที่มีเมล็ดแล้ว จะออกผลแตงโมซึ่งมีเมล็ดน้อยมาก จนเรียกกันว่า "แตงโมไร้เมล็ด"
พร้อมอธิบายว่า จริง ๆ แล้ว พันธุ์ "แตงโมไร้เมล็ด" นั้น ไม่ได้หมายความว่า มันจะไม่มีเมล็ดเลยแม้แต่เมล็ดเดียว เพียงแต่มันจะมีเมล็ดแบบที่เป็นสีน้ำตาล แข็ง ๆ อยู่น้อยมากและมีขนาดเล็ก ขณะที่เมล็ดส่วนใหญ่ จะเป็นแบบเมล็ดสีขาว อ่อนนิ่ม สามารถเคี้ยวรับประทานได้เลย
แล้วแตงโมไร้เมล็ดเกิดขึ้นได้อย่างไร ? เป็น GMO หรือสิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรม หรือเปล่า ? คำตอบคือ เปล่า มันไม่ใช่ GMO ที่ดัดแปลงด้วยเทคโนโลยี DNA สมัยใหม่ แต่ใช้วิธีการเพิ่มจำนวนชุดของโครโมโซม จนทำให้มันเป็นหมันไปต่างหาก
คนเรา รวมถึงพืชและสัตว์ ส่วนใหญ่จะมีจำนวนชุดของโครโมโซมในเซลล์ร่างกายปกติ เป็นแบบ 2 ชุด (2n หรือ diploid ดิพพลอยด์) ตัวอย่างเช่น เซลล์ร่างกายของคนเราจะมีโครโมโซมอยู่ 46 โครโมโซม หรือ 23 คู่ของโฮโมโลกัสโครโมโซม (homologous chromosome)
แต่ "แตงโมไร้เมล็ด" นั้น เป็นผลจากการปรับปรุงพันธุ์แตงโมปรกติ 2n ให้กลายเป็น 3X หรือ triploid (คือ มีชุดโครโมโซมถึง 3 ชุด แทนที่จะเป็น 2 ชุด) และทำให้ลูกหลานที่ออกตามมา กลายเป็นหมัน ไม่ค่อยเหลือเมล็ดที่จะนำเพาะปลูกเจริญเติบโตเป็นลูกหลานต่อไปได้
แตงโมเป็นผลไม้ที่มีการพัฒนาสายพันธุ์อยู่ตลอด จนมีมากกว่า 1,200 สายพันธุ์แล้ว แต่โดยทั่วไป แม้ว่าแตงโมจะเป็นที่นิยมบริโภคกันทั่วโลก แต่ด้วยความที่เป็นผลไม้ที่มีเมล็ดมาก และเมล็ดค่อนข้างแข็ง ทำให้ลำบากต่อการรับประทาน ผู้บริโภคจึงมีความต้องการให้แตงโมมีสายพันธุ์ไร้เมล็ดเป็นอย่างมาก
![แตงโมไร้เมล็ด แต่มีเมล็ดพันธุ์ขาย]( "แตงโมไร้เมล็ด แต่มีเมล็ดพันธุ์ขาย")
และในปี ค.ศ. 1939 กลุ่มนักพันธุศาสตร์ชาวญี่ปุ่น ได้คิดค้น "แตงโมไร้เมล็ด" ขึ้น โดย ฮิโตชิ คิฮาระ ได้ปรับปรุงพันธุ์แตงโมเพื่อเพิ่มจำนวนชุดโครโมโซม ด้วยการฉีดสารเคมีเพิ่มโครโมโซม ให้กับแตงโมต้นตัวเมีย ให้จำนวนชุดโครโมโซมเพิ่มขึ้นเป็น 2 เท่า (คือเป็น 4X หรือ tetraploid เตตร้าพลอยด์) ก่อนนำไปผสมกับเกสรตัวผู้ ของต้นแตงโมปกติ (2n) ทำให้ได้แตงโมสายพันธุ์ใหม่ ที่มีชุดโครโมโซมเป็น 3X ซึ่งเป็นหมัน ก่อนจะนำไปผสมกับแตงโมมีเมล็ดปกติอีกครั้ง เกิดผลแตงโมไร้เมล็ดได้สำเร็จเป็นครั้งแรก
แตงโมไร้เมล็ด กลายเป็นผลไม้ที่มีแนวโน้มความต้องการของตลาดทั่วโลกค่อนข้างสูง เช่น ตลาดสหรัฐ อเมริกา ญี่ปุ่น ไต้หวัน และฮ่องกง โดยเฉพาะตลาดฮ่องกง ไต้หวัน จะมีการส่งแตงโมไม่มีเมล็ดไปขายถึงปีละกว่า 3,000 ตัน
โดยทั่วไปแล้ว การขยายพันธุ์ของ "ผลไม้ไร้เมล็ด" ชนิดต่าง ๆ (เช่น กล้วย องุ่น ส้ม ฯลฯ ไร้เมล็ด) เกิดด้วยฝีมือมนุษย์นั้น มักทำโดยการขยายพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ เช่น การติดตา เสียบกิ่ง ปักชำ ตอนกิ่ง และทาบกิ่ง ซึ่งจะทำให้ทุกต้นมีพันธุกรรมเหมือนกันกับพันธุ์เดิมทุกประการ ไม่ว่าจะขยายพันธุ์กี่ครั้งก็ตาม
ส่วนการขยายพันธุ์แบบอาศัยเพศ ใช้เมล็ดเพื่อผลิตต้นพันธุ์นั้น ไม่เป็นที่นิยม เนื่องจากจะทำให้ได้ต้นพันธุ์ที่มีพันธุกรรมแตกต่างไปจากเดิม
แต่ในกรณีของแตงโมไร้เมล็ดนั้น สามารถขยายพันธุ์ไร้เมล็ดด้วยเมล็ดพันธุ์ได้ เพียงแต่ต้องปลูกผสมกับแตงโมพันธุ์ที่มีเมล็ดด้วย (ดูย่อหน้าสุดท้าย)
โดยวิธีการผลิตแตงโมไม่มีเมล็ด มีกระบวนการคือ
1. ใช้ฮอร์โมนที่ช่วยในการติดผล (fruit setting regulator) ฉีดพ่นขณะที่ดอกบาน กระตุ้นให้เกิดการเจริญของผล ได้โดยไม่มีการผสมเกสรตัวผู้ ทำให้ผลที่ได้ออกมามีจำนวนของเมล็ดน้อย
2. ผ่านรังสีแกมม่า (gamma) เพื่อให้โครโมโซมเกิดความผิดปกติ
3. ใช้สารเคมี เช่น โคลชิซีน (colchicine) ไปหยดในระหว่างการแบ่งตัวของเซลล์ขั้น เมตาเฟส (metaphase) ทำให้เพิ่มจำนวนชุดของโครโมโซมเป็น 2 เท่า (คือ จาก 2n เป็น 4X) แล้วนำดอกของต้น 4X ไปผสมกับเกสรตัวผู้ของต้นปรกติ 2n จะได้พันธุ์ใหม่ที่มีโครโมโซม 3X ซึ่งเป็นหมัน / เมื่อนำไปปลูกและถูกผสมกับเกสรตัวผู้ของต้นปรกติ 2n อีกทีนึง จะทำให้ผลแตงโมไม่มีเมล็ด หรืออาจจะมีเมล็ดที่ไม่สมบูรณ์ (หรือเมล็ดสีขาวที่เห็น) ... วิธีนี้เป็นวิธีที่นิยมใช้กันมากที่สุดในปัจจุบัน
ดังนั้น เมล็ดพันธุ์ที่จำหน่ายกัน ของแตงโมไร้เมล็ดนั้น ก็คือที่เมล็ดพันธุ์แตงโม 3x ซึ่งสังเกตเห็นได้ว่าจะมีเปลือกเมล็ดหนากว่าพันธุ์ 2n ส่วนอาหารสำรองในเมล็ด จะมีขนาดเล็กกว่า
เมื่อจะเพาะปลูก จะใช้วิธีการลงเมล็ดพันธุ์ปลูกแตงโมพันธุ์ไร้เมล็ด สลับแถวหรือสลับต้นกับแตงโมพันธุ์ปรกติ เมื่อทั้ง 2 พันธุ์นั้นออกดอกแล้ว จะนำเกสรตัวผู้ของต้นพันธุ์ปรกติ ไปผสมให้กับเกสรตัวเมียของต้นพันธุ์ไร้เมล็ด ด้วยวิธีการต่อดอกตามปกติ ซึ่งผลแตงโมที่เกิดออกมา จะเป็นแบบไร้เมล็ด ตามดอกของต้นแม่(พันธุ์ไร้เมล็ด)
ขอบคุณข้อมูลจาก เฟซบุ๊ก Jessada Denduangboripant
เป็นภาพที่มีคนแชร์กันด้วยความแปลกใจ หลังเจอเมล็ดพันธุ์ของแตงโมไร้เมล็ดวางขายอยู่ จนทำให้มีการออกมาตั้งคำถามกันอย่างขำ ๆ ว่าถ้าเป็นแตงโมไร้เมล็ดแล้ว มันจะมีเมล็ดพันธุ์ได้อย่างไร ไร้เมล็ดจริงหรือไม่
ล่าสุด (9 ธันวาคม 2566) รศ.ดร.เจษฎา เด่นดวงบริพันธ์ อาจารย์ประจำภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ก็ได้ออกมาไขปริศนา ให้คำตอบของคำถามที่ว่า "ทำไมแตงโมไร้เมล็ด ถึงมีเมล็ดพันธุ์ขาย ?" โดยเผยว่า สิ่งที่วางขายอยู่นี้จะเป็นเมล็ดพันธุ์แตงโม ที่พอเอาไปปลูกผสมพันธุ์กับพันธุ์ปกติที่มีเมล็ดแล้ว จะออกผลแตงโมซึ่งมีเมล็ดน้อยมาก จนเรียกกันว่า "แตงโมไร้เมล็ด"
พร้อมอธิบายว่า จริง ๆ แล้ว พันธุ์ "แตงโมไร้เมล็ด" นั้น ไม่ได้หมายความว่า มันจะไม่มีเมล็ดเลยแม้แต่เมล็ดเดียว เพียงแต่มันจะมีเมล็ดแบบที่เป็นสีน้ำตาล แข็ง ๆ อยู่น้อยมากและมีขนาดเล็ก ขณะที่เมล็ดส่วนใหญ่ จะเป็นแบบเมล็ดสีขาว อ่อนนิ่ม สามารถเคี้ยวรับประทานได้เลย
แล้วแตงโมไร้เมล็ดเกิดขึ้นได้อย่างไร ? เป็น GMO หรือสิ่งมีชีวิตดัดแปลงพันธุกรรม หรือเปล่า ? คำตอบคือ เปล่า มันไม่ใช่ GMO ที่ดัดแปลงด้วยเทคโนโลยี DNA สมัยใหม่ แต่ใช้วิธีการเพิ่มจำนวนชุดของโครโมโซม จนทำให้มันเป็นหมันไปต่างหาก
คนเรา รวมถึงพืชและสัตว์ ส่วนใหญ่จะมีจำนวนชุดของโครโมโซมในเซลล์ร่างกายปกติ เป็นแบบ 2 ชุด (2n หรือ diploid ดิพพลอยด์) ตัวอย่างเช่น เซลล์ร่างกายของคนเราจะมีโครโมโซมอยู่ 46 โครโมโซม หรือ 23 คู่ของโฮโมโลกัสโครโมโซม (homologous chromosome)
แต่ "แตงโมไร้เมล็ด" นั้น เป็นผลจากการปรับปรุงพันธุ์แตงโมปรกติ 2n ให้กลายเป็น 3X หรือ triploid (คือ มีชุดโครโมโซมถึง 3 ชุด แทนที่จะเป็น 2 ชุด) และทำให้ลูกหลานที่ออกตามมา กลายเป็นหมัน ไม่ค่อยเหลือเมล็ดที่จะนำเพาะปลูกเจริญเติบโตเป็นลูกหลานต่อไปได้
แตงโมเป็นผลไม้ที่มีการพัฒนาสายพันธุ์อยู่ตลอด จนมีมากกว่า 1,200 สายพันธุ์แล้ว แต่โดยทั่วไป แม้ว่าแตงโมจะเป็นที่นิยมบริโภคกันทั่วโลก แต่ด้วยความที่เป็นผลไม้ที่มีเมล็ดมาก และเมล็ดค่อนข้างแข็ง ทำให้ลำบากต่อการรับประทาน ผู้บริโภคจึงมีความต้องการให้แตงโมมีสายพันธุ์ไร้เมล็ดเป็นอย่างมาก
และในปี ค.ศ. 1939 กลุ่มนักพันธุศาสตร์ชาวญี่ปุ่น ได้คิดค้น "แตงโมไร้เมล็ด" ขึ้น โดย ฮิโตชิ คิฮาระ ได้ปรับปรุงพันธุ์แตงโมเพื่อเพิ่มจำนวนชุดโครโมโซม ด้วยการฉีดสารเคมีเพิ่มโครโมโซม ให้กับแตงโมต้นตัวเมีย ให้จำนวนชุดโครโมโซมเพิ่มขึ้นเป็น 2 เท่า (คือเป็น 4X หรือ tetraploid เตตร้าพลอยด์) ก่อนนำไปผสมกับเกสรตัวผู้ ของต้นแตงโมปกติ (2n) ทำให้ได้แตงโมสายพันธุ์ใหม่ ที่มีชุดโครโมโซมเป็น 3X ซึ่งเป็นหมัน ก่อนจะนำไปผสมกับแตงโมมีเมล็ดปกติอีกครั้ง เกิดผลแตงโมไร้เมล็ดได้สำเร็จเป็นครั้งแรก
แตงโมไร้เมล็ด กลายเป็นผลไม้ที่มีแนวโน้มความต้องการของตลาดทั่วโลกค่อนข้างสูง เช่น ตลาดสหรัฐ อเมริกา ญี่ปุ่น ไต้หวัน และฮ่องกง โดยเฉพาะตลาดฮ่องกง ไต้หวัน จะมีการส่งแตงโมไม่มีเมล็ดไปขายถึงปีละกว่า 3,000 ตัน
โดยทั่วไปแล้ว การขยายพันธุ์ของ "ผลไม้ไร้เมล็ด" ชนิดต่าง ๆ (เช่น กล้วย องุ่น ส้ม ฯลฯ ไร้เมล็ด) เกิดด้วยฝีมือมนุษย์นั้น มักทำโดยการขยายพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ เช่น การติดตา เสียบกิ่ง ปักชำ ตอนกิ่ง และทาบกิ่ง ซึ่งจะทำให้ทุกต้นมีพันธุกรรมเหมือนกันกับพันธุ์เดิมทุกประการ ไม่ว่าจะขยายพันธุ์กี่ครั้งก็ตาม
ส่วนการขยายพันธุ์แบบอาศัยเพศ ใช้เมล็ดเพื่อผลิตต้นพันธุ์นั้น ไม่เป็นที่นิยม เนื่องจากจะทำให้ได้ต้นพันธุ์ที่มีพันธุกรรมแตกต่างไปจากเดิม
แต่ในกรณีของแตงโมไร้เมล็ดนั้น สามารถขยายพันธุ์ไร้เมล็ดด้วยเมล็ดพันธุ์ได้ เพียงแต่ต้องปลูกผสมกับแตงโมพันธุ์ที่มีเมล็ดด้วย (ดูย่อหน้าสุดท้าย)
โดยวิธีการผลิตแตงโมไม่มีเมล็ด มีกระบวนการคือ
1. ใช้ฮอร์โมนที่ช่วยในการติดผล (fruit setting regulator) ฉีดพ่นขณะที่ดอกบาน กระตุ้นให้เกิดการเจริญของผล ได้โดยไม่มีการผสมเกสรตัวผู้ ทำให้ผลที่ได้ออกมามีจำนวนของเมล็ดน้อย
2. ผ่านรังสีแกมม่า (gamma) เพื่อให้โครโมโซมเกิดความผิดปกติ
3. ใช้สารเคมี เช่น โคลชิซีน (colchicine) ไปหยดในระหว่างการแบ่งตัวของเซลล์ขั้น เมตาเฟส (metaphase) ทำให้เพิ่มจำนวนชุดของโครโมโซมเป็น 2 เท่า (คือ จาก 2n เป็น 4X) แล้วนำดอกของต้น 4X ไปผสมกับเกสรตัวผู้ของต้นปรกติ 2n จะได้พันธุ์ใหม่ที่มีโครโมโซม 3X ซึ่งเป็นหมัน / เมื่อนำไปปลูกและถูกผสมกับเกสรตัวผู้ของต้นปรกติ 2n อีกทีนึง จะทำให้ผลแตงโมไม่มีเมล็ด หรืออาจจะมีเมล็ดที่ไม่สมบูรณ์ (หรือเมล็ดสีขาวที่เห็น) ... วิธีนี้เป็นวิธีที่นิยมใช้กันมากที่สุดในปัจจุบัน
ดังนั้น เมล็ดพันธุ์ที่จำหน่ายกัน ของแตงโมไร้เมล็ดนั้น ก็คือที่เมล็ดพันธุ์แตงโม 3x ซึ่งสังเกตเห็นได้ว่าจะมีเปลือกเมล็ดหนากว่าพันธุ์ 2n ส่วนอาหารสำรองในเมล็ด จะมีขนาดเล็กกว่า
เมื่อจะเพาะปลูก จะใช้วิธีการลงเมล็ดพันธุ์ปลูกแตงโมพันธุ์ไร้เมล็ด สลับแถวหรือสลับต้นกับแตงโมพันธุ์ปรกติ เมื่อทั้ง 2 พันธุ์นั้นออกดอกแล้ว จะนำเกสรตัวผู้ของต้นพันธุ์ปรกติ ไปผสมให้กับเกสรตัวเมียของต้นพันธุ์ไร้เมล็ด ด้วยวิธีการต่อดอกตามปกติ ซึ่งผลแตงโมที่เกิดออกมา จะเป็นแบบไร้เมล็ด ตามดอกของต้นแม่(พันธุ์ไร้เมล็ด)
ขอบคุณข้อมูลจาก เฟซบุ๊ก Jessada Denduangboripant
