อาจารย์อักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย แจง จำเป็นไหม ที่ต้องเรียกในหลวง รัชกาลที่ 9 ว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศ
เมื่อวันที่ 17 ตุลาคม 2559 ในโลกโซเชียลเน็ตเวิร์กต่างมีการแชร์ข้อความจาก เฟซบุ๊ก Pusacha Donavanik ซึ่งได้สอบถามเรื่องพระนามของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ที่จำเป็นต้องเรียกว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศหรือไม่ จาก ผศ. ดร.อาทิตย์ ชีรวณิชย์กุล ภาควิชาภาษาไทย คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ซึ่งรายละเอียดทั้งหมดมีดังนี้
จนได้มีโอกาสสอบถาม ผศ. ดร.อาทิตย์ ชีรวณิชย์กุล ภาควิชาภาษาไทย คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ว่าเหตุใดจึงต้องขานพระนามเช่นนี้ เราสามารถขานพระนามเต็มดังเดิมได้หรือไม่
อาจารย์โน้ตได้ให้ความกระจ่างที่ทำให้ดิฉันมีความสุขในยามนี้..
อยากให้ทุกท่านอ่านข้อเขียนของอาจารย์ค่ะ แม้จะยาวสักหน่อย แต่มั่นใจว่า จะทำให้ความรู้สึกที่สับสนคล้าย ๆ กันของเราคลี่คลาย..
ความเห็นว่าด้วยคำว่า "พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศ"
คำนี้เกิดขึ้นเพราะธรรมเนียมโบราณแต่เดิมของไทย ผู้น้อยจะไม่บังอาจเอ่ยชื่อของผู้ใหญ่ หรือเอ่ยพระนามพระเจ้าแผ่นดินหรือเจ้านายออกมาเป็นอันขาด ถือว่าเป็นการล่วงเกิน ไม่เคารพ
ทั้งพระนามพระมหากษัตริย์ในอดีตก็ไม่มีการขนานพระนามเป็นการเฉพาะ คนจะเรียกกษัตริย์พระองค์ใดก็ตามใจคนเรียก เช่น พระเจ้าเสือ ขุนหลวงหาวัด อย่างนี้เป็นต้น ความรู้นี้หาอ่านได้ในพระบรมราชาธิบายในรัชกาลที่ 5 ในหนังสือ พระราชกรัณยานุสร
ตัวอย่างสำคัญของการที่คนสมัยก่อนไม่ออกพระนามพระเจ้าแผ่นดินตรง ๆ อีกก็เช่น ในสมัยรัชกาลที่ 3 คนเรียกแผ่นดินรัชกาลที่ 1 ว่า "แผ่นดินต้น" เรียกแผ่นดินรัชกาลที่ 2 ว่า "แผ่นดินกลาง" รัชกาลที่ 3 ทรงเห็นว่าไม่เป็นมงคล เพราะเรียกเช่นนี้ แผ่นดินของพระองค์ก็จะกลายเป็น"แผ่นดินปลาย"
ก่อนหน้าที่คนจะเรียกแผ่นดินต้น แผ่นดินกลาง คนก็เอ่ยถึงพระเจ้าอยู่หัวที่สวรรคตว่า ในพระบรมโกศบ้าง พระพุทธเจ้าหลวงบ้าง เหตุก็เพราะธรรมเนียมโบราณที่ผู้น้อยไม่ออกชื่อผู้ใหญ่นี้เอง
ต่อมาพระมหากษัตริย์ไทยได้ทรงเปลี่ยนธรรมเนียมนี้ เริ่มจากรัชกาลที่ 3 ทรงสร้างพระพุทธรูป 2 องค์คือ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก และพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ประดิษฐานในพระอุโบสถวัดพระแก้ว แล้วโปรดเกล้าฯ ให้คนขานพระนามแผ่นดินรัชกาลที่ 1 และรัชกาลที่ 2 ตามนามพระพุทธรูปทั้งสองนั้น
มาจนถึงรัชกาลที่ 4 เมื่อรัชกาลที่ 3 สวรรคต ก็เกิดปัญหาการเรียกขานนามแผ่นดินก่อนขึ้นมาอีก พระองค์จึงโปรดเกล้าฯ ให้แผ่นดินรัชกาลที่ 3 เรียกว่า แผ่นดินพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าอยู่หัว ส่วนแผ่นดินของพระองค์เอง ก็เป็นพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทั้งนี้เพื่อป้องกันไม่ให้ใคร ๆ เรียก "ในพระบรมโกศ" เมื่อสวรรคตแล้วอีก
ดังนั้น ธรรมเนียมการเอ่ยเรียกพระนามแผ่นดินก่อนจึงเปลี่ยนแปลงแต่นั้นมา แต่คนทั่ว ๆ ไปที่ยังติดธรรมเนียมเดิมก็ยังปฏิบัติอยู่ คือเรียก ในพระบรมโกศ บ้าง พระพุทธเจ้าหลวง บ้าง ดังในสมัยรัชกาลที่ 6 คนก็เอ่ยเรียกพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวว่า พระพุทธเจ้าหลวง และยังติดเรียกมาจนถึงปัจจุบัน ก่อนจะมาเรียกกันว่า "เสด็จพ่อ" ซึ่งไม่ถูกต้องเลย
ในปัจจุบัน จะต้องเอ่ยเรียกแผ่นดินที่ล่วงไปว่า "พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศ" หรือไม่
จากการพิจารณาตามที่ได้อ่านได้เรียนมา คิดว่าไม่จำเป็น เพราะเราได้เปลี่ยนธรรมเนียมการเรียกขานพระนามพระมหากษัตริย์มานานแล้ว จะเอ่ยว่า "พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพล อดุลยเดช" ก็ไม่ใช่สิ่งแปลกผิดแต่อย่างใด ถ้าเราเทียบดูกรณีเจ้านายที่สวรรคตหรือสิ้นพระชนม์ไปก่อนหน้านี้ เช่น สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี หรือสมเด็จฯ เจ้าฟ้าฯ กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ เมื่อพระองค์ท่านสวรรคตและสิ้นพระชนม์ เราก็ไม่ได้เอ่ยเรียกท่านว่า "สมเด็จในพระโกศ" ตามธรรมเนียมเก่าแต่อย่างใด แต่เอ่ยพระนามโดยตรงเลยทีเดียว ซึ่งเป็นไปตามธรรมเนียมใหม่ที่ได้เป็นมากว่าร้อยปีแล้ว
โดยสรุป ถ้าถามว่า คำว่า "พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในพระบรมโกศ" เพื่อจะระบุให้ต่างจากสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระองค์ใหม่ จำเป็นต้องเรียกอย่างนี้หรือไม่
ตอบว่า.. ไม่จำเป็น
จะเรียกก็ได้เพราะเป็นอย่างธรรมเนียมโบราณ ซึ่งเรียกขานต่อเมื่อได้เชิญพระบรมศพลงในพระโกศ และมีสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระองค์ใหม่แล้ว แต่ที่จริง จะเอ่ยว่า "พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช" ก็เอ่ยได้ และในบริบททั่วไปอาจออกพระนามว่า "พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพล อดุลยเดช" ก็ได้
และที่สำคัญ พระนาม "ภูมิพลอดุลยเดช" นี้เป็นพระนามที่ทรงได้รับพระราชทานมาจากพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 เป็นพระนามที่มีความหมายว่า "พลังแห่งแผ่นดิน" อันลึกซึ้งตราตรึงใจเรา
และเราปวงชนชาวไทยทั้งหลายได้เอ่ยเรียกพระองค์เช่นนี้ ด้วยความเคารพรักเทิดทูนไว้เหนือเกล้าฯ มาตลอดหลายสิบปีแล้ว
และคงไม่เปลี่ยนแปรเป็นอื่น..
//ขอขอบคุณอาจารย์อาทิตย์ค่ะ
ผุสชา โทณะวณิก
ข้อมูลจาก เฟซบุ๊ก Pusacha Donavanik
