รู้ไว้ใช่ว่า...กับคำราชาศัพท์น่ารู้

        หลายคนอาจจะคิดว่าคำราชาศัพท์เป็นเรื่องที่ไกลตัว และเคยเรียนผ่านมาแล้ว ไม่จำเป็นต้องสนใจอีก...แต่เพื่อน ๆ รู้หรือไม่คะว่า จริง ๆ แล้ว ในชีวิตประจำวัน เราได้ใช้คำราชาศัพท์โดยที่ไม่รู้ตัวอยู่ตลอดเวลา
       
        ทั้งนี้ ก็เนื่องมาจากคำราชาศัพท์ ไม่ได้หมายถึงเฉพาะแค่คำที่ใช้กับพระมหากษัตริย์หรือเชื้อพระวงศ์เท่านั้น แต่คำราชาศัพท์ยังหมายถึงการเลือกใช้คำให้เหมาะสมกับบุคคลในฐานะตำแหน่งที่แตกต่างกัน ซึ่งก็ได้แก่ พระมหากษัตริย์ เจ้านาย (พระบรมวงศานุวงศ์) พระภิกษุ ข้าราชการ รวมถึงการใช้คำสุภาพสำหรับบุคคลทั่วไปด้วยเช่นกัน

        ดังนั้น คำราชาศัพท์ จึงหมายถึง ศัพท์ที่ใช้ในราชการ เพราะในตำรานั้นบางคำไม่กล่าวเฉพาะสำหรับกษัตริย์หรือเจ้านายเท่านั้น กล่าวทั่วไปถึงคำที่ใช้สำหรับบุคคลชั้นอื่น เช่น ขุนนาง และพระสงฆ์ เป็นต้นด้วย

        สำหรับมูลรากของราชาศัพท์ คือศัพท์ที่จะใช้เมื่อกราบบังคมทูลพระมหากษัตริย์ หรือกราบทูลพระราชวงศ์ ซึ่งเป็นบุคคลที่เคารพสูงสุด ดังนั้นเมื่อจะใช้ศัพท์ จึงต้องใช้ศัพท์ที่แตกต่างไปจากคำที่ใช้อยู่โดยทั่วไป  ในชั้นต้นคงมุ่งหมายเพียงให้เป็นถ้อยคำ สำนวนที่พระมหากษัตริย์หรือพระราชวงศ์ทรงฟังได้ ต่อมาคงเนื่องจากความคลี่คลายของภาษา ราชาศัพท์จึงขยายออกไป มีศัพท์สำหรับใช้กับพระ-ภิกษุ ข้าราชการ และกว้างขวางออกไปจนถึงคำสุภาพ ทั้งนี้ หลักเกณฑ์ในการใช้คำราชาศัพท์ มีดังนี้

คำราชาศัพท์สำหรับพระมหากษัตริย์ และพระบรมวงศานุวงศ์

คำราชาศัพท์ แบ่งออกได้เป็น

        1. คำนาม

        2. คำสรรพนาม

        3. คำกริยา
 
1. คำนาม

          1.) คำว่า "พระบรม พระบรมราชา" ใช้นำหน้าคำนามเพื่อเชิดชูพระราชอิสริยยศหรือพระเกียรติ เช่น พระบรมเดชานุภาพ พระบรมวงศานุวงศ์ พระบรมมหาราชวัง พระบรมราชโองการ

          2.) คำว่า "พระบรม" ใช้เฉพาะพระมหากษัตริย์เท่านั้น เมื่อใช้กับสมเด็จพระบรมราชินี ให้ตัดคำว่า "บรม" ออก เช่น พระนามาภิไธย พระราชานุเคราะห์ พระราโชวาท เป็นต้น

          3.) คำว่า "พระราช" ใช้นำหน้าคำนามที่สำคัญรองลงมา เช่น พระราชวังดุสิต พระราชทรัพย์ พระราชดำริ

          4.) คำว่า "พระ" ใช้นำหน้านามสามัญทั่วไป เช่น พระที่นั่ง พระหัตถ์ พระบาท

          5.) คำว่า "ต้น" หรือ "หลวง" เมื่อประกอบท้ายคำศัพท์สามัญแล้ว จะทำให้คำกลายเป็นคำราชาศัพท์ทันที เช่น ช้างต้น ม้าต้น เรือต้น เรือนต้น เครื่องต้น พระแสงปืนต้น ลูกหลวง หลานหลวง พระราชวังหลวง ฯลฯ

2. คำสรรพนาม

        คำสรรพนามราชาศัพท์ คือ คำแทนชื่อที่จำแนกใช้ตามชั้นของบุคคล ซึ่งถือว่า มีฐานันดรศักดิ์ต่างกัน ตามประเพณีนิยม จึงต้องบัญญัติคำใช้ให้เหมาะสมกับฐานะของแต่ละบุคคล และจะต้องคำนึงถึงเพศของบุรุษที่ 1 (ผู้พูด) บุรุษที่ 2 (ผู้ที่เราพูดด้วย) และบุรุษที่ 3 (ผู้ที่เราพูดถึง) เช่น

        บุรุษที่ 1 ได้แก่ ข้าพระพุทธเจ้า เกล้ากระหม่อม หม่อมฉัน ฯลฯ

        บุรุษที่ 2 ได้แก่ ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท ใต้ฝ่าละอองพระบาท ใต้ฝ่าพระบาท ฯลฯ

        บุรุษที่ 3 ได้แก่ พระองค์ เสด็จ ท่าน ฯลฯ

3. คำกริยา

        คำกริยาราชาศัพท์ที่ใช้ในปัจจุบัน มีลักษณะดังต่อไปนี้

        • กริยาที่เป็นราชาศัพท์อยู่แล้วสามารถนำไปใช้ได้ทันที เช่น กริ้ว ตรัส ประทับ พระราชทาน ประชวร โปรด สรง เสด็จ เสวย

        • คำกริยาที่ตามหลังคำว่า "เสด็จ" จะใช้คำสามัญหรือคำที่เป็นราชาศัพท์อยู่แล้วก็ได้ เช่น เสด็จเข้า เสด็จออก เสด็จยืน เสด็จลง เสด็จไป เสด็จมา เสด็จประพาส เสด็จประทับ เสด็จพระราชดำเนิน ฯลฯ

        • คำที่ตามหลังคำว่า "ทรง" จะเป็นคำนามหรือคำกริยาก็ได้ แต่เมื่อประสมกันแล้วถือว่าเป็นคำกริยาราชาศัพท์ แบ่งได้ดังนี้

                ก. ใช้ "ทรง" นำหน้าคำกริยาสามัญ

                    เช่น ทรงฟัง ทรงรำพึง ทรงจาม ทรงวาง ทรงทราบ ทรงยินดี ทรงขอบใจ

               ข. ใช้ "ทรง" นำหน้าคำนามสามัญ

                    เช่น ทรงช้าง ทรงม้า ทรงปืน ทรงรถ ทรงดนตรี ทรงกีฬา ทรงเรือใบ ทรงเครื่อง


                ค. ใช้ "ทรง" นำหน้าคำนามราชาศัพท์ เพื่อให้กลายเป็นคำกริยาราชาศัพท์

                    เช่น ทรงพระเมตตา ทรงพระกรุณา ทรงพระอุตสาหะ ทรงพระวินิจฉัย ทรงพระสุบิน ทรงพระอักษร ทรงพระประชวร

        • ไม่ใช้ "ทรง" นำหน้าคำกริยาที่เป็นราชาศัพท์อยู่แล้ว เช่น จะไม่ใช้ ทรงเสด็จ ทรงเสวย ทรงประทับ ทรงรับสั่ง ทรงโปรด ทรงตรัส ทรงประสูติ  (แต่จะใช้ว่า เสด็จ เสวย ประทับ รับสั่ง โปรด ตรัส ประสูติ) ยกเว้นคำเดียวคือ "ทรงผนวช"

        • คำราชาศัพท์ที่มีคำว่า "ทรงพระราช" นำหน้า ใช้กับพระมหากษัตริย์ สมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระบรมราชชนนี สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ และสมเด็จพระบรมราชกุมารี

        • ไม่ใช้คำว่า "มี เป็น" นำหน้าคำราชาศัพท์ คือไม่ใช้ว่าทรงมีพระราชดำรัส ทรงเป็นพระราชโอรส แต่ให้ใช้ว่า มีพระราชดำรัส เป็นพระราชโอรส

        • คำกริยาราชาศัพท์บางคำยังลดหลั่นการใช้ หรือใช้ตามลำดับชั้น เช่น