ขุนช้าง ขุนแผน คืออะไร
จากเรื่องเล่าสู่ยอดหนังสือประเภทกลอนเสภา
ใครเป็นผู้แต่งเรื่องขุนช้างขุนแผน
เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผนนั้นมีหลายตอน รวมถึงมีผู้แต่งหลายคนด้วย ซึ่งสามารถจำแนกผู้แต่งในแต่ละตอนได้ ดังนี้
-
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงพระราชนิพนธ์ตอนพลายแก้วเป็นชู้กับนางพิม ตอนขุนแผนขึ้นเรือนขุนช้าง ตอนขุนแผนเข้าห้องนางแก้วกิริยา และตอนขุนแผนพานางวันทองหนี
-
พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์ตอนขุนช้างขอนางพิม และตอนขุนช้างตามนางวันทอง
-
สุนทรภู่ แต่งตอนกำเนิดพลายงาม
-
ครูแจ้ง วัดระฆัง แต่งตอนกำเนิดกุมารทอง ตอนขุนแผนพลายงามแก้พระท้ายน้ำ ตอนสะกดพระเจ้าเชียงใหม่และยกทัพกลับ และตอนจระเข้เถรขวาด
แต่บทเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนขุนช้างถวายฏีกา ยังไม่ปรากฏนามผู้แต่ง
ภาพจาก ช่อง One
ประวัติตัวละครสำคัญในเรื่องขุนช้างขุนแผน
ประวัติขุนแผน
ขุนแผน เดิมชื่อ พลายแก้ว เป็นคนหน้าตาดี หล่อเหลา คารมดี ฉลาด แต่เจ้าชู้ เป็นบุตรของขุนไกรพลพ่าย กับนางทองประศรี บ้านเดิมอยู่ที่สุพรรณบุรี ต่อมาย้ายไปอยู่ที่กาญจนบุรี บวชเป็นสามเณรอยู่ที่วัดส้มใหญ่ และศึกษาเล่าเรียนที่วัดป่าเลไลยก์ต่อ ไม่นานก็สึกและแต่งงานกับนางพิมพิลาไลย หรือวันทอง
เมื่อได้รับราชการทหารทำศึกสงครามจนชนะ ก็ได้อวยยศเป็น “ขุนแผนแสนสะท้าน” ได้เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็นพระกาญจนบุรี ตามลำดับ ขุนแผนมีวิชาคาถาอาคมที่ได้เรียนรู้ในสมัยที่ยังเป็นสามเณรมากมาย อาทิ คาถามหาระรวย วิชาคงกระพันชาตรี วิชามหาเสน่ห์ วิชาสะเดาะกลอน การเสกกุมารทอง การควบคุมผีโหงพราย เป็นต้นชีวิตคู่ของขุนแผน
สำหรับในเรื่องความรักของขุนแผนนั้น ไม่ว่าจะไปรบที่เมืองไหนก็มักจะได้ภรรยากลับมาทุกทีไป ซึ่งขุนแผนมีภรรยาทั้งหมด 5 คน และลูก 3 คน ดังนี้
-
สายทอง พี่เลี้ยงของนางพิมพิลาไลย
-
พิมพิลาไลย (วันทอง) มีบุตรด้วยกัน 1 คน ชื่อ พลายงาม
-
ลาวทอง มีบุตรด้วยกัน 1 คน ชื่อ พลายณรงค์
-
บัวคลี่ มีบุตรด้วยกัน 1 คน แต่ขุนแผนผ่าท้องออกมาก่อนเกิด และปลุกเสกเป็นกุมารทอง
-
แก้วกิริยา มีบุตรด้วยกัน 1 คน ชื่อ พลายชุมพล
ภาพจาก ช่อง One
ประวัติขุนช้าง
ประวัตินางวันทอง หรือ นางพิมพิลาไลย
เรื่องย่อขุนช้างขุนแผน
พลายแก้ว ขุนช้าง และนางพิม เป็นเพื่อนเล่นกันมาตั้งแต่เด็ก พอโตขึ้นก็ได้แยกย้ายกันไป พลายแก้วบวชเป็นสามเณร เล่าเรียนวิชาที่เมืองกาญจนบุรีแล้วย้ายกลับมาที่วัดป่าเลไลยก์ จนได้เจอกับนางพิมและรักกัน นางสายทอง พี่เลี้ยงของนางพิม ก็เป็นแม่สื่อให้เณรแก้วกับนางพิมจนทั้งคู่ได้เสียกันในขณะที่เณรแก้วยังเป็นสามเณร มิหนำซ้ำเณรแก้วยังได้นางสายทองเป็นภรรยาด้วย
ต่อมาสมภารวัดป่าเลไลยก์ให้เณรแก้วสึกออกจากวัด เณรแก้วจึงไปอยู่กับสมภารคง วัดแข และได้เริ่มเรียนรู้วิชาคาถาอาคมและไสยศาสตร์ ในระหว่างนั้นขุนช้างมาสู่ขอนางพิม เณรแก้วจึงสึกออกมาแล้วให้นางทองประศรีรีบไปสู่ขอนางพิมเพื่อแต่งงานให้ถูกต้องตามประเพณี หลังจากที่แต่งงานกันได้ไม่นานก็เกิดศึกเชียงใหม่ยกมาตีเมืองเชียงทอง ซึ่งเป็นอาณาเขตของกรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระพันวษาจึงแต่งตั้งให้พลายแก้วเป็นแม่ทัพไปรบที่เมืองเชียงทองจนได้รับชัยชนะกลับมา และระหว่างตั้งค่ายที่บ้านจอมทอง ท้าวแสนคำเมือง ผู้ปกครองเมือง ก็ได้ยก นางลาวทอง ให้เป็นภรรยาแก่พลายแก้วกลับมา
หลังจากที่พลายแก้วไปทำศึกสงครามไม่นาน นางพิมก็ล้มป่วย รักษาไม่หาย ขรัวตาจูแห่งวัดป่าเลไลยก์ได้ตรวจดูดวงชะตาและให้เปลี่ยนชื่อเป็น นางวันทอง อาการถึงได้ดีขึ้น และในตอนนั้นเอง ขุนช้างสบโอกาสเห็นว่าพลายแก้วไปรบและยังไม่ละความพยายามที่จะเอานางวันทองมาเป็นภรรยา จึงทำอุบายนำหม้อใส่กระดูกแล้วอ้างว่าพลายแก้วตายแล้ว และขู่ว่านางวันทองจะถูกคุมตัวให้เป็นม่ายหลวงตามกฎหมาย นางศรีประจันเชื่อและเห็นว่าบ้านขุนช้างมีฐานะร่ำรวยเป็นเศรษฐี จึงบังคับให้นางวันทองแต่งงานกับขุนช้าง แต่นางวันทองไม่ยอมเข้าหอเมื่อพลายแก้วนำชัยชนะกลับมาถึงกรุงศรีอยุธยา ก็ได้อวยยศเป็น ขุนแผนแสนสะท้าน และพานางลาวทองกลับมาด้วย นางวันทองจึงโกรธมากจนปะทะคารมโต้เถียงกับนางลาวทองและขุนแผนจนโมโห จึงได้พานางลาวทองไปอยู่กินกันที่เมืองกาญจนบุรี ส่วนนางวันทองก็ต้องจำใจเป็นภรรยาของขุนช้างไปในที่สุด
จุดแตกหักขุนช้างและขุนแผน
ความสัมพันธ์ระหว่างขุนแผน นางบัวคลี่ และกุมารทอง
ขุนแผนตระเวนไปเรื่อย ๆ จนถึงถิ่นหมื่นหาญ หัวหน้าซ่องโจร และได้สมัครเข้าไปอยู่ด้วยหวังจะได้ บัวคลี่ บุตรสาวหมื่นหาญ เป็นภรรยา ซึ่งหมื่นหาญก็ถูกใจขุนแผนมากด้วยพฤติกรรมนอบน้อมและตั้งใจทำงาน จนยอมยกลูกสาวให้ แต่เมื่อได้แต่งงานกับบัวคลี่แล้ว ขุนแผนกลับไม่ยอมทำงานร่วมกับหมื่นหาญอีก ทำให้หมื่นหาญโกรธและคิดวางยาพิษใส่ในอาหารเพื่อฆ่าขุนแผน แต่ผีพรายมาบอกให้รู้ตัวเสียก่อน ขุนแผนจึงวางอุบายตลบหลังด้วยการแสร้งทำเป็นไม่สบาย ไม่ยอมกินอาหาร และเอ่ยขอลูกจากบัวคลี่จนหลงเชื่อและเอ่ยปากยกลูกให้ และขุนแผนก็ผ่าท้องนางบัวคลี่แล้วนำลูกไปทำพิธีเสกเป็น กุมารทอง
ตำนานดาบฟ้าฟื้นและม้าสีหมอก
ขุนแผนแก้แค้นขุนช้าง
ภาพจาก ช่อง One
กำเนิดพลายงามและพลายชุมพล ลูกขุนแผน
เมื่อนางวันทองมาเยี่ยมขุนแผนในคุกและถูกขุนช้างฉุดเอาตัวไปที่เมืองสุพรรณบุรี และได้คลอดบุตรชายชื่อว่า พลายงาม เมื่อขุนช้างรู้ว่าไม่ใช่ลูกของตัวเอง ก็วางแผนจะลวงไปฆ่าทิ้งในป่า แต่ผีพรายมาช่วยบอกไว้ นางวันทองจึงให้พลายงามเดินทางไปหาย่าที่เมืองกาญจนบุรีและอยู่กับย่าจนโต บวชเรียนเป็นสามเณร และร่ำเรียนวิชาคาถาอาคมต่าง ๆ เมื่ออายุถึงเกณฑ์เข้ารับราชการ ก็ถวายตัวเข้าวังไปเป็นมหาดเล็ก และออกรบในสงครามที่หัวเมืองเชียงใหม่ และทูลขออภัยโทษให้ขุนแผนไปออกรบด้วย ขุนแผนกับนางลาวทองจึงพ้นโทษ และในระหว่างนั้นนางแก้วกิริยาก็คลอดบุตรชายชื่อว่า พลายชุมพล
ในขณะที่ไปทำสงคราม ขุนแผนได้แวะเยี่ยมพระพิจิตร พลายงามจึงได้เจอกับ นางศรีมาลา และได้หมั้นหมายกันไว้ เมื่อชนะศึกสงคราม ขุนแผนได้เลื่อนยศเป็น พระสุรินทรฦาไชย ครองเมืองกาญจนบุรี และพลายงามได้เลื่อนยศเป็น จมื่นไวยวรนาถ และพระราชทาน นางสร้อยฟ้า ให้แก่พลายงาม จึงได้แต่งงานกับนางสร้อยฟ้าและนางศรีมาลาพร้อมกัน
ประหารนางวันทอง จุดจบรักสามเส้า
ขุนช้างขุนแผนในสื่ออื่น ๆ
จากความสนุกสนานที่ถูกเล่าต่อ ๆ กันมาทำให้นิทานพื้นบ้านเรื่องนี้ถูกเนรมิตให้เป็นละครและภาพยนตร์อยู่หลายเรื่อง ถ่ายทอดผ่านมุมมองของตัวละครต่าง ๆ ได้เป็นรูปธรรมมากยิ่งขึ้น ได้แก่
-
ละคร ขุนช้าง ขุนแผน (ปี 2542) ออกอากาศทางช่อง 3
-
ภาพยนตร์เรื่อง ขุนแผน (พ.ศ. 2545)
-
ละครเรื่อง ขุนแผนแสนสะท้าน (พ.ศ. 2560) ออกอากาศช่องจ๊ะทิงจา
-
ละครเรื่อง วันทอง (พ.ศ. 2564) โดย ใหม่ ดาวิกา โฮร์เน่ รับบทเป็นนางวันทอง ป้อง ณวัฒน์ กุลรัตนรักษ์ รับบทเป็นขุนแผน และชาคริต แย้มนาม รับบทเป็นขุนช้าง ออกอากาศช่อง One31